مقدمه
در جلسات روان‌درمانی، موفقیت درمان به اتحاد درمانی بین درمانگر و درمانجو بستگی دارد. اتجاد درمانی، عاملی اصلی است که در تاثیرگذاری انواع شیوه‌های روان‌درمانی نقش موثر دارد. یکی از ویژگی‌های یک رابطه درمانی موثر این است که ماهیت مشارکتی دارد. لذا باید در بدو درمان مشخص شود که درمانجو و درمانگر برای چه هدفی و به چه روشی با هم کار خواهند کرد و یک بخش از این تاثیرگذاری رابطه درمانی با انعقاد قرارداد بین درمانگر و درمانجو حاصل می‌شود.
قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو، راهی برای درک متقابل بین درمانگر و درمانجو است. قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو، شفافیت و اعتماد را در جلسات روان‌درمانی تضمین کرده و مشخص می‌کند که هریک از طرفین چه نقش و چه وظائفی دارد.
تنظیم این سند ممکن است سخت و پیچیده به نظر برسد، اما ما در این مقاله به اجزاء کلیدی و مهم‌ترین مواردی که در قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو باید گنجانده شود، اشاره کرده‌ایم و در پایان یک الگوی آماده در اختیار شما قرارداده‌ایم که شما می‌توانید آن را مطابق شرایط خود تنظیم نمائید.
قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو چیست؟
قرارداد روان‌درمانی یا تفاهم‌نامه روان‌درمانی، توافقی است بین درمانگر و درمانجو. طی جلسات روان‌درمانی درمانگر و درمانجو برای حل و فصل و غلبه بر مشکلات با هم همکاری می‌کنند. طی این جلسات هر کدام وظائفی را برعهده دارند. هرچند در این جلسات هر کدام نقش متفاوتی را ایفا می‌کنند اما در تلاشی متقابل برای حل یکسری از مشکلات با یکدیگر همکاری می‌کنند. پس لازم است که وظائف و نقش‌های هر یک از آن‌ها کاملا مشخص باشد. در غیراینطورت درمان نتیجه بخش نخواهد بود.
پیش از آغاز جلسات روان‌درمانی، وجود یک قرارداد شفاف و توافق شده بین درمانگر و درمانجو ضروری است که در آن نقش و وظائف هر یک از طریق به طور کامل مشخص باشد. توصیه می‌شود که این قرارداد به صورت کتبی باشد، زیرا قراردادهای شفاهی ممکن است سوء تفاهم ایجاد کنند یا فراموش شوند.
قرارداد روان‌درمانی، حقوق و مسئولیت‌های روان‌درمانگر و مراجع را در رابطه با همکاری که قرار است داشته باشند مشخص می‌کند.
مزیت قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو
همانطور که در پاراگراف‌های قبل اشاره کردیم، قرارداد روان‌درمانی لازم است تا در مورد آنچه که از هر دو طرف (درمانگر و درمانجو) انتظار می‌رود، شفافیت کامل وجود داشته باشد. قرارداد کتبی روان‌درمانی مابین درمانگر و درمانجو، مبنایی شفاف برای رضایت آگاهانه است. سطحی از اطمینان را به هر یک از طرفین می‌دهد. انتظارات هر یک از طرفین در آن به وضوح بیان می‌شود. قرارداد روان‌درمانی احتمال اختلاف بین درمانگر و درمانجو را کاهش می‌دهد و در صورت بروز شرایط خاص، قرارداد روان‌درمانی می‌تواند یک رابطه درمانی را نجات دهد.
قرارداد روان‌درمانی یک چارچوب را مشخص می‌کند. در بسیاری از مواقع قرار گرفتن در یک چارچوب مشخص می‌تواند حتی اثر درمانی داشته باشد و می‌تواند احساس امنیت به طرفین بدهد. البته این چارچوب مشخص با محدودیت‌هایی نیز همراه است. اعمال این محدودیت‌ها معمولا باعث بروز احساسات و واکنش‌هایی می‌شود که بررسی آن‌ها می‌ـواند به شناخت فرد از خویش کمک به‌سزائی نماید.
اجزاء کلیدی قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو
محرمانگی اطلاعات
یک قرارداد مشاوره باید شامل بخشی دقیق و جامع درباره محرمانگی باشد که موارد زیر را روشن کند:
- تعهد مشاور: مشاور موظف است تمامی اطلاعات و گفتگوهای مربوط به مراجع را محرمانه نگه دارد.
- استثنائات: مراجع باید از شرایطی که ممکن است محرمانگی نقض شود آگاه شود، مانند خطرات آسیب به خود یا دیگران، سوءاستفاده از کودکان یا سالمندان، یا تهدیدات جدی.
- ذخیره‌سازی: توضیح داده شود که اطلاعات مراجع چگونه به صورت ایمن، چه به صورت الکترونیکی و چه فیزیکی، نگهداری می‌شود تا از دسترسی غیرمجاز محافظت شود.
- موارد اضطراری: شرایطی که در آن ممکن است اطلاعات به اشتراک گذاشته شود، مانند مواقع اضطراری، با هدف اولویت‌بخشی به رفاه مراجع، به طور کامل توضیح داده شود.
مدت و تعداد جلسات روان‌درمانی
در یک قرارداد مشاوره، مدت زمان و تعداد جلسات از بخش‌های کلیدی هستند. قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
- تعیین مدت زمان جلسات: محدوده زمانی معمول جلسات، مثلاً ۴۵ تا ۶۰ دقیقه، مشخص شود و انعطاف‌پذیری بر اساس نیازهای مراجع لحاظ گردد. همچنین سیاست‌هایی برای تأخیر در ورود یا خروج زودتر از موعد تعریف شود.
- مشخص کردن تعداد جلسات: تناوب برگزاری جلسات تعیین شود، مثلاً هفتگی، دو هفته یک‌بار یا ماهانه، و این برنامه بر اساس نیازهای مراجع و در دسترس بودن مشاور تنظیم شود.
- مدیریت نگرانی‌های احتمالی: هرگونه ناراحتی مراجع در مورد طول جلسات مورد بررسی قرار گیرد و بر اهمیت ارتباط باز و امکان تنظیم مدت زمان جلسات تأکید شود.
روش پرداخت هزینه جلسات روان‌درمانی
برای جلوگیری از سوءتفاهم، هزینه‌ها و شرایط پرداخت باید به طور شفاف تعریف شوند. قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
تعیین هزینه هر جلسه: هزینه جلسات با توجه به تجربه و صلاحیت مشاور، موقعیت جغرافیایی، نرخ‌های بازار و خدمات اضافی مثل پشتیبانی اضطراری مشخص شود.
- مشخص کردن روش‌های پرداخت: روش‌های قابل‌قبول پرداخت مانند پول نقد، کارت اعتباری یا پرداخت آنلاین ذکر شود.
- توضیح زمان پرداخت: مشخص شود که پرداخت‌ها به صورت پیش‌پرداخت، برای هر جلسه یا ماهانه انجام می‌شود.
- تشریح هزینه‌های تأخیر: هزینه‌های مربوط به تأخیر در پرداخت، دوره مهلت، و اقدامات در صورت پرداخت‌های نامنظم یا عدم پرداخت توضیح داده شود..
- پذیرش بیمه: در صورت پذیرش بیمه، فرآیند صدور صورت‌حساب و میزان سهم پرداختی یا کسورات ذکر گردد.
با تعیین این شرایط، مشاوران و مراجعین می‌توانند با آگاهی از وضعیت مالی، جلسات مشاوره را آغاز کنند.
سیاست‌های لغو و تغییر زمان جلسات روان‌درمانی
غیرقابل‌پیش‌بینی بودن زندگی ممکن است منجر به تغییر در جلسات شود، بنابراین باید موارد زیر را مشخص کنید:
- روش لغو یا تغییر زمان جلسات: مانند تماس تلفنی یا ارسال ایمیل، همراه با تعیین مهلت اطلاع‌رسانی، مثلاً ۲۴ ساعت قبل.
- هزینه‌های لغو دیرهنگام یا عدم حضور: تعیین هزینه‌های مربوط به این موارد و همچنین محدودیت‌های مربوط به تعداد دفعات تغییر زمان جلسات.
- درک شرایط اضطراری: به نیاز به انعطاف و همدلی در شرایط اضطراری توجه داشته باشید.
سیاستی از این دست از مشاور و مراجعه‌کننده حمایت می‌کند، بر تعهد تأکید دارد، اعتماد را تقویت می‌کند و ارتباطات را تسهیل می‌نماید.
محل برگزاری جلسات روان‌درمانی
در این مورد به طور ضمنی به شیوه‌های برگزاری جلسات روان‌درمانی نیز می‌توان اشاره کرد.
- جلسات حضوری صرفا در مطب برگزار خواهد شد.
- در مورد جلسات آنلاین بر اساس وضعیت اینترنت یک پلتفرم خاص انتخاب خواهد شد.
- برای جلسات حضور در منزل باید پروتکل‌های مدنظر در نظر گرفته شود.
مدیریت تعطیلات در طی روند روان‌درمانی
- تعیین وضعیت جلسات در ایام تعطیل
- تدابیر لازم اگر به علل دیگری نیاز به تعطیلات وجود دارد مانند کمک گرفتن از درمانگر موقت یا راهکارهای دیگر مشخص شود.
تعیین مرزها و محدودیت‌ها در جلسات روان‌درمانی
برای ایجاد محیطی حرفه‌ای و ایمن در جلسات درمانی:
- نقش درمانگر را در جلسات مشخص کنید: بر نقش حمایتی درمانگر تأکید داشته باشید، نه دوستی.
- به شرایط خاصی اشاره کنید که ممکن است نیاز به افشای اطلاعات داشته باشد: اگرچه جلسات محرمانه هستند، اما شرایط ایمنی یا مسائل قانونی ممکن است افشای اطلاعات را ضروری سازند.
- جزئیات مربوط به مدت‌زمان، تعداد، و تناوب جلسات را توضیح دهید.
- سیاست‌های مربوط به ارتباطات خارج از جلسات را بیان کنید: مانند تماس‌های تلفنی یا تعامل در شبکه‌های اجتماعی.
ایجاد مرزهای مشخص، محیطی اخلاقی و مناسب برای رشد فراهم می‌کند و به هر دو طرف کمک می‌کند نقش‌ها و مسئولیت‌های خود را به‌خوبی درک کنند.
دامنه فعالیت درمانگر و دستورالعمل‌های اخلاقی
دامنه فعالیت، حوزه‌های تخصصی درمانگر را مشخص می‌کند و اطمینان می‌دهد که خدمات ارائه‌شده در چارچوب مهارت‌ها و صلاحیت‌های او است. دستورالعمل‌های اخلاقی نیز استانداردهایی را برای رفتار حرفه‌ای تعیین می‌کنند و موضوعاتی مانند محرمانگی، ممنوعیت روابط دوگانه، و رضایت آگاهانه را پوشش می‌دهند.
این اصول باعث تقویت اعتماد و شفافیت می‌شوند، به‌گونه‌ای که درمانگران بتوانند تصمیم‌گیری‌های اخلاقی مناسبی داشته باشند و مراجعان نیز مراقبت‌های لازم و شایسته‌ای دریافت کنند. به طور کلی، این عناصر کمک می‌کنند تا هر دو طرف مرزهای کاری را درک کرده و یک رابطه درمانی سودمند و اخلاق‌مدار ایجاد شود.
پایان درمان و پیگیری درمانجو
رویه‌های پایان‌دهی درمان مشخص می‌کنند که چگونه جلسات مشاوره به پایان می‌رسند، خواه به دلیل دستیابی به اهداف تعیین‌شده باشد یا دلایل دیگر. ارائه این موارد به‌صورت واضح ضروری است تا از هرگونه سوءتفاهم جلوگیری شود. ممکن است جلسات پیگیری نیز برای بررسی‌های دوره‌ای پس از پایان درمان پیشنهاد شوند.
این رویه‌ها همچنین باید شامل وظایف اداری مانند انتقال پرونده‌های مراجعان و ارائه منابع یا ارجاعاتی برای ادامه پشتیبانی باشند. وجود دستورالعمل‌های روشن برای پایان‌دهی در قرارداد، تعهد به رفاه بلندمدت مراجع را نشان داده و اعتماد و حرفه‌ای‌گری را در طول مسیر درمان تقویت می‌کند.
سایر مواردی که در قرارداد روان‌درمانی بین درمانگر و درمانجو باید گنجانده شود.
کد اخلاق حرفه‌ای و رویه‌های شکایات باید در قرارداد ذکر شوند، همراه با آدرسی که این اسناد از آن قابل دسترسی هستند. در صورتی که روان‌درمانگر تحت قوانین دیگری نیز باشد، مانند کار در سازمان‌های دولتی. لازم است مراجعان و روان‌درمانگر به وضوح بدانند که از کدام کد پیروی می‌شود.
صلاحیت‌ها، آموزش‌ها و روش‌های روان‌درمانی می‌تواند برای مراجع توضیح داده شود. همچنین می‌توان به انتظارات در مورد نظارت یا مشاوره در این بخش اشاره کرد.
فرایند درمانی باید برای مراجع توضیح داده شود، از جمله اینکه روان‌درمانی چه مواردی را شامل می‌شود، چه خطرات و مزایایی ممکن است وجود داشته باشد و چه نتایجی ممکن است حاصل شود. این اطلاعات به مراجع کمک می‌کند تا با آگاهی کامل و رضایت کافی به درمان ادامه دهد. همچنین، باید نحوه پایان دادن به روان‌درمانی به‌وضوح توضیح داده شود.
مواردی که ممکن است روان‌درمانی را نامناسب کنند نیز ممکن است نیاز به توضیح داشته باشند. این موارد ممکن است شامل مراجعانی باشد که حیوانات خانگی یا کودکان به جلسه می‌آورند یا تحت تأثیر مواد مخدر یا الکل هستند. اگر سیاست عدم استعمال دخانیات وجود دارد، می‌توان این موضوع را در قرارداد ذکر کرد.
دریافت رضایت کتبی برای مشاوره با سایر متخصصان نیز در صورت لزوم می‌تواند در قرارداد گنجانده شود.
انتظار رفتار محترمانه روان‌درمانگران حق دارند با احترام و ملاحظه مناسب با آن‌ها رفتار شود و این انتظار می‌تواند در قرارداد مشخص شود.
استفاده از قالب قرارداد مشاوره
یک قالب قرارداد مشاوره، پایه‌ای محکم برای پوشش دادن مفاهیم اساسی مانند مدت جلسات، هزینه‌ها، حفظ محرمانگی، و مرزهای اخلاقی فراهم می‌کند. این قالب‌ها قابل ویرایش هستند و امکان سفارشی‌سازی آن‌ها برای شرایط خاص فراهم است. استفاده از قالب‌ها باعث صرفه‌جویی در زمان، ارتقای حرفه‌ای‌گری و کاهش اشتباهات می‌شود. علاوه بر این، با استفاده از امضاهای الکترونیکی، فرآیند تنظیم قرارداد ساده‌تر خواهد بود.
