مقدمه
براساس مشاهدات علمی، موفقیت جلسات رواندرمانی اغلب تحت تاثیر مشکل قطع درمان از سوی مراجعین روانشناسی است. به طوری که قطع زودهنگام جلسات رواندرمانی یکی از چالشهای اساسی در ارائه خدمات سلامت روان به شمار میرود.
پژوهشها نشان میدهد بین 20 تا 50 درصد از مراجعین پیش از تکمیل تعداد جلسات تعیین شده، درمان را رها میکنند؛ مسئلهای که حتما پیامدهای منفی قابلتوجهی بر بهبود علائم روانشناختی مراجع، کیفیت زندگی و حتی سلامت جسمانی آنان خواهد داشت.
مراجعانی که درمان را نیمهتمام رها میکنند، نه تنها از مزایای بالقوه رواندرمانی بیبهره میمانند، بلکه در معرض خطر بالاتری به علت تشدید علائم و نیاز به مداخلات پرهزینهتر مانند بستری در بیمارستان خواهند داشت.
به همین دلیل شناسایی عوامل خطر قطع درمان روانشناسی، به عنوان گامی کلیدی برای ارتقاء کیفیت خدمات رواندرمانی، اهمیت فراوان دارد. مطالعات اخیر تلاش کردهاند طیف وسیعی از متغیرها شامل ویژگیهای جمعیتشناختی، تجربیات پیشین درمان روانشناسی و غیره را در ارتباط با ترک درمان روانشناسی بررسی کنند.
مک گاورن و همکاران (2024) در پژوهشهای خود با استفاده از دادههای بالینی، مجموعهای از عوامل موثر در پیشبینی رها کردن جلسات رواندرمانی را شناسایی کردهاند که میتواند برای مدیران کلینیکهای روانشناسی، درمانگران و سیاستگذاران حوزه سلامت روان کاربردی باشد.
تحلیل عوامل موثر بر قطع درمان روانشناسی بر اساس یافتههای مک گارون و همکاران
مطالعه مکگاورن و همکاران (2024) با هدف شناسایی عوامل موثر بر قطع درمان روانشناسی، دادههای مربوط به 203 نفر از مراجعین را در یک کلینیک روانشناسی بالینی بررسی کرد. نتایج این پژوهش، عوامل کلیدی زیر را به عنوان پیشبینیکنندههای اصلی ترک درمان روانشناسی مشخص ساخت.
1-عوامل جمعیتشناختی
الف)سن
براساس یافتههای این پژوهش بیماران جوانتر یعنی افرادی که در بازه 18 تا 30 سال سن قرار دارند معمولا به دلایلی از جمله مشغله تحصیلی یا کاری، عدم تجربه نسبت به درمان روانشناسی و عدم آشنایی با ارزش واقعی استمرار درمان و تاثیر آن در طول زمان، نرخ ترک درمان روانشناسی بالاتری دارند.
مثال: یک دانشجوی ۲۰ ساله ممکن است جلسات را به خاطر امتحانات یا پروژهها فراموش کند.
راهکارهای لازم برای کاهش ترک درمان
- جلسات کوتاهتر یا فشردهتر برگزار شوند.
- جلسات به شیوه پیامکی یا نوتیف اپلیکیشن یادآوری شوند.
- ارزش استمرار درمان به بیماران آموزش داده شود.
ب) جنسیت
تحقیقات نشان میدهد تفاوتهای جنسیتی در ترک درمان میتواند مؤثر باشد، اما مکگاورن بر عوامل جمعیتشناختی ترکیبی تاکید دارد. بدین معنا که زنان به دلیل نگرانی از قضاوت دیگران یا مسئولیتهای خانوادگی ممکن است درمان روانشناسی را قطع کنند؛ اما مردان به دلایل فرهنگ اجتماعی، نمیتوانند راحت مشکلات روانی را بیان کنند و به همین علت زودتر درمان را رها میکنند.
راهکارهای لازم برای کاهش ترک درمان
- ایحاد محیط حمایتی و غیرقضاوتی
- ارائه مشاورههای درمانی خصوصی یا مشاوره روانشناسی آنلاین
ج) وضعیت تحصیلی و شغلی
افراد با تحصیلات پائین ممکن است آگاهی کمتری نسبت به اهمیت درمان روانشناسی داشته باشند یا انتظار نتایج سریع دارند. اما با افزایش میزان تحصیلات، میزان آگاهی افراد نسبت به درمان روانشناسی و پایبندی آنها نسبت به جلسات رواندرمانی بیشتر میشود. اما در افراد با تحصیلات عالی به دلیل مشغله زیاد ( کاری، پژوهشی یا خانوادگی) گاهی استمرار جلسات برایشان دشوار است.
گروه تحصیلی |
ویژگیها |
علت ترک درمان |
راهکارهای پیشنهادی |
آموزش عمومی درباره سلامت روان، جلسات کمهزینه یا یارانهای، زبان ساده در جلسات |
نگاه منفی اجتماعی، مشکلات مالی، بیاعتمادی به روانشناس |
آگاهی کمتر از ارزش رواندرمانی |
تحصیلات پایین (دیپلم یا کمتر) |
زمانبندی انعطافپذیر، جلسات آنلاین، تأکید بر ارتباط بین تحصیل/کار و سلامت روان |
مشغله زیاد (کار، تحصیل، خانواده)، استرس تحصیلی |
آگاهی بیشتر نسبت به سلامت روان |
تحصیلات دانشگاهی (کارشناسی/ارشد) |
استفاده از مراکز مشاوره دانشگاه، تنظیم برنامه درمان با تقویم ترم تحصیلی، پیگیری فعال درمانگر |
فشار درسی یا امتحانات ممکن است موقتاً باعث غیبت شود |
دسترسی آسان به خدمات مشاوره دانشگاهی |
دانشجویان تماموقت |
محرمانگی قوی، جلسات فشرده یا آنلاین، تأکید بر نقش درمان در بهبود عملکرد شغلی و رهبری |
مسئولیت شغلی زیاد، نگرانی از انگ اجتماعی |
آگاهی بالا، موقعیت اجتماعی مهم |
تحصیلات عالی (دکتری و حرفهای) |
راهکار پیشنهادی برای پیشگیری از قطع درمان روانشناسی
- آموزش عمومی درباره اهمیت سلامت روان
- زمانبندی انعطافپذیر جلسات
- برگزاری جلسات در پایان هفته یا مشاوره آنلاین روانشناسی
- اطمینان خاطر به مراجع بر حفظ محرمانگی جلسات رواندرمانی
د) وضعیت اقتصادی
بدیهی است، افرادی که از نظر اقتصادی در شرایط ضعیفتری هستند، معمولا توانایی پرداخت هزینه جلسات درمانی را ندارند. همین موضوع باعث میشود بعد از چند جلسه درمان را رها کنند. برای این افراد حتی اگر درمان حیاتی باشد، هزینه زندگی مانند (مسکن، خوراک، رفتوآمد) در اولویت قرار میگیرد و درمان کنار گذاشته میشود. در این افراد استرس ناشی از مشکلات مالی، انگیزه ادامه درمان را کم میکنند
در مقابل افرادی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند، به احتمال بیشتر درمان را کامل میکنند چون دغدغه مالی ندارند یا دغدغه مالی کمتری دارند، میتوانند هزینه جلسات طولانی مدت ر ا بپردازند و بیشتر به سلامت و رشد شخصی خود توجه میکنند.
راهکار برای پیشگیری از ترک درمان روانشناسی
- ارائه طرحهای پرداخت منعطف
- ارائه تخفیفهای دورهای یا پرداخت اقساطی
- هدایت بیماران به منابع حمایتی یا کلینیکهایی با هزینه کمتر
ه) محل زندگی و دسترسی جغرافیایی
یکی از فاکتورهای مهم در تداوم یا قطع درمان روانشناسی، محل زندگی و میزان دسترسی جغرافیایی به خدمات رواندرمانی است. زندگی شهری و روستایی، فاصله جغرافیایی تا مراکز روانشناسی و محدودیتهای زیرساختی میتواند به شکل مستقیم بر میزان پایبندی بیماران به درمان تاثیر بگذارد.
افرادی که در شهرهای بزرگ زندگی میکنند، معمولا دسترسی بیشتری به روانشناسان و مراکز روانشناسی دارند، با این حال چالش اصلی آنها بیشتر مربوط به ترافیک، زمان طولانی رفتوآمد و هزینههای جانبی است. همین مسئله باعث کاهش انگیزه برای حضور منظم در جلسات شود.
اما در مناطق روستائی و کمبرخوردار، چالش اصلی کمبود متخصصان روانشناسی و فاصله زیاد تا مراکز درمانی در شهرهای بزرگ است. در چنین شرایطی حتی اگر فرد انگیزه کافی برای درمان داشته باشد، اما موانع فیزیکی و جغرافیایی، احتمال قطع درمان را افزایش میدهد. علاوه بر این، در شهرهای کوچکتر، ترس از انگ اجتماعی، میتواند عامل بازدارنده مهمی باشد.
راهکارهای کاهش ریسک ترک درمان در بُعد جغرافیایی
- گسترش خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی. برگزاری جلسات روانشناسی به صورت تصویری یا تلفنی میتواند مشکل فاصله جغرافیایی را به شکل قابلتوجهی کاهش دهد.
- برنامهریزی منعطفتر. تنظیم ساعات جلسات متناسب با شرایط رفتوآمد بیمار.
- تقویت آگاهی عمومی. از طریق آموزش و اطلاعرسانی به کاهش نگرانی بیماران از قضاوت و انگ اجتماعی در شهرهای کوچک کمک کنید.
2. عوامل مرتبط با اختلال و وضعیت بالینی
نوع و شدت اختلال روانشناختی تاثیر مستقیم بر پایبندی یا ترک درمان روانشناسی از سوی بیمار دارند. طبق مقاله مکگاورن، ویژگیهای بالینی بیمار یکی از مهمترین پیشبینیکنندهها در ترک یا تداوم درمان است. این عوامل شامل شدت اختلال، نوع اختلال، وجود اختلالات همبود (Comorbidity)، و سطح بینش بیمار نسبت به مشکل خود میشوند.
الف) شدت اختلال
شدت بالای علائم روانشناختی (مانند افسردگی شدید یا اضطراب ناتوانکننده) میتواند باعث فرسودگی، کاهش انگیزه یا ناتوانی در پایبندی به جلسات شود.
مثال: بیمار افسرده ممکن است انرژی کافی برای حضور منظم در جلسات یا حتی خروج از خانه را نداشته باشد.
راهکار برای تداوم درمان روانشناسی
- شروع درمان با جلسات کوتاهتر و متمرکز.
- استفاده از مشاوره تلفنی یا مشاوره آنلاین روانشناسی برای کاهش بار رفتوآمد.
- پایش مستمر شدت علائم و سازگار کردن برنامه درمانی با وضعیت بیمار.
ب) نوع اختلال
برخی اختلالات ذاتاً با مشکلاتی در پایبندی به درمان همراه هستند. برای مثال
اضطراب اجتماعی: فردی که اضطراب اجتماعی دارد از حضور در کلینیک اجتناب میکند.
اختلال دوقطبی: فردی که اختلال دوقطبی دارد، نوسانات خلقی وی منجر به بیثباتی در تعهد درمانی میشود.
اختلال مصرف مواد: فردی که اختلالات مصرف موارد دارد دارای غیبتهای مکرر و بینظمی در جلسات است.
راهکار برای ادامه درمان روانشناسی
- ترکیب درمان حضوری و مشاوره آنلاین روانشناسی
- ایجاد محیطی امن و حمایتگر به ویژه در جلسات اولیه.
- استفاده از مداخلات ویژه برای هر اختلال
ج) اختلالات همبود (Comorbidity)
وجود بیش از یک اختلال روانشناختی یا همراهی مشکلات جسمانی میتواند درمان را پیچیدهتر و طولانیتر کند و در نتیجه احتمال ترک درمان را افزایش دهد. برای مثال فردی که همزمان با اضطراب عمومی، وابستگی به الکل هم دارد، ممکن است با موانع بیشتری در تداوم درمان مواجه شود.
راهکار برای تداوم درمان روانشناسی
- طراحی برنامه درمانی چندبعدی.
- همکاری بین تیمهای تخصصی (روانشناس، روانپزشک، پزشک عمومی).
- تمرکز اولیه بر مدیریت علائم حاد برای جلوگیری از دلسردی بیمار.
د) سطح بینش و آگاهی بیمار (Insight)
بیمارانی که مشکل خود را نمیپذیرند یا ارزش درمان را درک نمیکنند، بیشتر در معرض ترک درمان قرار دارند. برای مثال فردی با اختلال شخصیت که باور دارد مشکل از دیگران است، نه خودش.
نوع و شدت اختلال روانشناختی تأثیر مستقیم بر پایبندی یا ترک درمان دارند. بیماران بسته به سطح آسیبپذیری روانی، توانایی تحمل فشار جلسات درمانی و میزان انگیزه درونی، واکنشهای متفاوتی به فرایند درمان نشان میدهند.
راهکار برای جلوگیری از قطع درمان روانشناسی
- آموزش روانی (Psychoeducation) در مراحل اولیه درمان.
- استفاده از تکنیکهای انگیزشی (Motivational Interviewing).
- مشارکت فعال بیمار در تعیین اهداف درمانی.
3) عوامل اجتماعی و محیطی (Social & Environmental Factors)
مکگاورن تأکید میکند که پشتیبانی اجتماعی و محیط زندگی بیمار نقش بسیار مهمی در تداوم یا ترک درمان روانشناسی دارد. حتی اگر عوامل فردی و بالینی مناسب باشند، نبود حمایت محیطی میتواند باعث ترک درمان شود.
الف) حمایت خانواده و دوستان
بیمارانی که از حمایت خانوادگی و دوستانه بیشتری برخوردارند، احتمال بیشتری وجود دارد به درمان پایبند بمانند. فقدان حمایت از سوی خانواده یا دوستان میتواند انگیزه بیمار را کاهش دهد و منجر به احساس تنهایی و انزوای درمانی شود. برای مثال فرد مبتلا به افسردگی که خانواده از رفتن او به جلسات روانشناسی استقبال میکنند به احتمال زیاد به درمان خود ادامه میدهد.
راهکار برای پیشگیری از ترک درمان روانشناسی
- آموزش خانواده درباره اهمیت درمان روانشناسی
- دعوت خانواده به جلسات مشاوره در صورت نیاز
- تشویق شبکه حمایتی بیمار برای پیگیری روند درمان
ب) فشارهای اجتماعی و قضاوت دیگران
نگرانی نسبت به قضاوت اجتماعی، انگ یا برچسبگذاری میتواند بیماران را از حضور در جلسات رواندرمانی بازدارد. این فشار در جوامع کوچک یا محیطهای کاری رقابتی بیشتر است.
راهکار برای پیشگیری از قطع درمان روانشناسی
- تضمین محرمانگی جلسات
- استفاده از جلسات مشاوره آنلاین روانشناسی یا مشاوره تلفنی روانشناسی
- آموزش عمومی درباره سلامت روان برای کاهش انگ اجتماعی
نقش سیستم مشاوره آنلاین روانشناسی و مشاوره تلفنی دکترلینک در کاهش ترک درمان
براساس مقاله مکگاورن، مواردی از جمله موانع دسترسی، محدودیتهای زمانی، فشارهای اجتماعی از جمله عواملی بودند که ریسک قطع درمان روانشناسی را افزایش میدهند. اما از طرف دیگر با استفاده از راهکارهای فناورانه قابل جبران هستند.
بهرهگیری از سیستمهای مشاوره آنلاین روانشناسی و مشاوره تلفنی روانشناسی دکترلینک از جمله راهکارهائیست که با هدف افزایش دسترسی و کاهش احتمال ترک درمان، طراحی شدهاند.
مزایای سیستم مشاوره آنلاین و مشاوره تلفنی روانشناسی در کاهش ترک درمان روانشناسی
- انعطافپذیری زمانی: بیماران میتوانند بدون نگرانی از تداخل کاری یا تحصیلی، در زمان مناسب جلسات خود را برگزار کنند.
- رفع محدودیتهای جغرافیایی: بیماران مناطق دورافتاده یا کسانی که امکان رفتوآمد ندارند، بهراحتی میتوانند از خدمات استفاده کنند.
- کاهش فشار اجتماعی: امکان حضور محرمانه و بدون نگرانی از قضاوت دیگران.
- حمایت در شرایط بحرانی: بیمارانی که به دلیل شدت اختلال توان خروج از منزل ندارند (مانند افسردگی شدید یا اضطراب اجتماعی)، میتوانند درمان را از راه دور ادامه دهند.
نتیجهگیری و توصیههای علمی
براساس مقاله مکگاورن میتوان نتایج زیر را به عنوان جمعبندی درنظر گرفت:
ترک درمان روانشناسی یک مسئله چندبعدی است. ترکیبی از عوامل فردی، بالینی، درمانگر و محیطی، ریسک قطع درمان روانشناسی را تعیین میکنند. و روانشناسان باید این عوامل را در ارزیابی اولیه و طول درمان مدنظر قرار دهند.
ایجاد اعتماد، همدلی و پاسخگویی فعال به نیازهای بیمار، تاثیر تعیینکنندهای در کاهش قطع درمان روانشناسی دارد.
ارائه جلسات کوتاه، مشاوره آنلاین و مشاوره تلفنی یا ترکیبی، یادآوری خودکار جلسات و نوبتدهی با توجه به شرایط بیمار، میتواند نرخ قطع درمان را کاهش دهد.
حمایت خانواده و دوستان، کاهش موانع دسترسی و هزینههای رفتوآمد، نقش مهمی در پایبندی بیمار دارد.
درمانگران میتوانند با ارزیابی اولیه دقیق، طراحی برنامههای درمانی شخصیسازی شده، و بهرهگیری از تکنولوژی برای یادآوری و جلسات آنلاین، نرخ ترک درمان را به شکل قابل توجهی کاهش دهند.
