امروزه استرس و اضطراب یکی از مشکلات جدایی‌ناپذیر مشاغل شده است، به گونه‌ای که نام «استرس شغلی» بر آن نهاده‌اند. در این میان پزشکان بیش از سایر افراد به دلیل فشار کاری در معرض این دسته از اختلالات هستند که اگر به آن رسیدگی نشود، اضطراب و استرس همراه همیشگیشان خواهد بود که مسلما صدمات و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به جای خواهد گذاشت.
برخی می‌گویند ممکن است اضطراب و استرس در پزشکان، ربطی به حرفه‌شان نداشته باشد بلکه طبیب مانند سایر افراد، قبل از آنکه در این رشته مهم تحصیل کند، دچار اختلال اضطراب بوده و یا از استرس رنج می‌برده و در نهایت مستعد این نوع هیجانات بوده که به دلیل کار پر خطرش، خود را نشان داده است.
به گفته روانپزشکان وجود اضطراب در پزشک تا حد مناسبی لازم است، چون باعث افزایش توجه، دقت و بالارفتن کیفیت درمان میشود اما اگر از حدش بگذرد، مخاطرات فراوانی را در پی خواهد داشت که سلامت جسمی و ذهنی پزشک را مورد تهدید قرار می‌دهد. در این زمینه روزنامه سپید با دکتر سید وحید شریعت، دانشیار روانپزشکی از منظر‌شناختی گفتگو کرده‌است که در زیر می‌خوانید.
استرس‌ها دو دسته هستند، درونی یا بیرونی. اگر بخواهیم استرس در پزشکان را از منظر بیرونی تحلیل کنیم، از دید شما چه عواملی باعث به‌وجودآمدن استرس و اضطراب در پزشک میشود؟
مسلما دلایل زیادی وجود دارد که در اینجا چند مورد از مهم‌ترین آنها را عنوان می‌کنم:
۱( فشار کاری که منجر به محدودیت زمانی میشود. پزشک زمانی که حس میکند، باید کارها و معاینات زیادی را در یک محدوده زمانی خاص انجام دهد، دچار استرس میشود.
۲( نوع کار و خطرات بالقوه آن. برخی از مداخلات پزشکی از این نوع هستند. در واقع پزشکی که مداخله انجام می‌دهد، استرس بیشتری را نیز تحمل میکند.
۳( جدید و ناشناخته بودن برخی از بیماری‌ها سبب میشود که پزشک به نسبت تشخیص و درمان‌های بیماری‌های شناخته شده، استرس بیشتری را تحمل نماید.
۴( اگر بیمار یکی از نزدیکان پزشک یا فرد خاصی در جامعه باشد، مسلما پزشک دچار استرس فراوانی میشود و به همین دلیل است که بار‌ها گفته میشود طبیبان، نزدیکان خود را درمان نکنند.
به نظر شما پزشکانی که به صورت شیفت در بیمارستان و درمانگاه‌ها کار میکنند، استرس و اضطراب بیشتری را تحمل میکنند یا پزشکانی که در مطب خود طبابت میکنند؟
جواب قاطعی نمی‌توان داد. پزشکان بسته به نوع موقعیت، انواع استرس‌ها را تجربه میکنند. زمانی که پزشک تنها است و در مطب کار میکند، اگر شرایط بحرانی شود، امکان آنکه بلافاصله کمک بگیرد، حداقل است و در نتیجه استرس بیشتری خواهد داشت. در بیمارستان هم به نوعی دیگر این مسئله بروز میکند. اگر بیمار بدحال باشد یا بلافاصله باید تشخیص داده شود که چه نوع درمانی برایش تجویز شود، در این حالت نیز استرس و اضطراب به سراغ پزشک خواهد آمد. هر شرایطی، استرس خاص خود را دارد.
جنسیت پزشک در اضطراب و استرس او موثر است؟
نقشی ندارد. استرس و اضطراب به جنسیت ربطی ندارد، بلکه به شخصیت خود فرد مرتبط است. اینکه فرد چقدر مستعد استرس است یا برعکس. به هرحال این موارد از جنبه‌هایی است که فرد قبل از آنکه وارد حیطه پزشکی شود، خودش می‌تواند متوجه گردد. فردی که شخصیت اضطرابی دارد که دور بر ما هم کم نیستند، فردی است که مدام در نگرانی و استرس به سر می‌برد و اصلا هم ربطی به زن و مرد بودنش ندارد.
آیا فرد مضطرب یا شخصی که مستعد اختلال‌های اضطرابی است، می‌تواند از عهده پزشکی و طبابت برآید؟
بالاخره تمامی پزشکان کم و بیش اضطراب را تجربه را کرده‌اند، اما اگر دچار اضطراب‌ها و استرس‌های زیادی هستند برای آنکه خودشان و دیگران را اذیت نکنند بهتر است موقعیت‌های پزشکی خاص مانند: کار کردن در اورژانس‌ها یا جراحی‌ها رو انتخاب نکنند. مثلا رادیولوژیست شوند یا پاتوبیولوژیست.
آیا استرس و سایر هیجانات این چنینی در تشخیص و درمان بیمار اثرگذار است؟
این سوال تا حدی به رابطه کیفیت کار با میزان استرس باز می‌گردد. در این زمینه یک رابطه «خطی» وجود دارد و یک رابطه «زنگوله‌ای». در رابطه «خطی» اگر پزشک تا حد استانداردی در هنگام درمان و تشخیص، اضطرابش بیشتر یا دچار اضطراب شود، کیفیت کار بهتر میشود، چرا که توجه و دقت بیشتری میکند، موضوع را ساده نمی‌گیرد و با وسواس به تشخیص یا درمان می‌پردازد. پس اضطراب تا حدی نه تنها مضر است بلکه مفید هم هست، اما گاهی اضطراب به شدت زیاد میشود که کیفیت کار پایین می‌آید و شکل زنگوله‌ای به خود می‌گیرد. در واقع اضطراب شدید در تشخیص و در درمان باعث افت عملکرد میشود.
از آنجا که اکثر اوقات بیمار و همراه بیمار ایجاد استرس و اضطراب میکنند و روی پزشک تاثیر می‌گذارند، چگونه باید برای این مسئله، راه حلی در نظر گرفت؟
یکی از دلایل اضطراب، ناآگاهی است. وقتی بیمار یا همراهش از بیماری یا درمان اطلاعات کافی ندارند، اضطرابشان بیشتر میشود. گاهی پزشکان بنا به دلایل مختلفی از جمله نداشتن وقت یا مهم نبودن پروسه اطلاع‌رسانی، بیمار و همراهش را از حداقل‌های بیماری آگاه نمی‌کنند. وقتی اطلاعات داده نشود اضطراب پیش می‌آید. در اینجا پزشک برای آنکه شدت اضطراب بیمار را کمتر کند که خودش کمتر تحت فشار قرار گیرد، باید تا حد امکان بیمار و همراهانش را در جریان کامل بیماری بگذارد.
با توجه به این قضیه، چرا پزشکان این‌گونه عمل نمی‌کنند؟
متاسفانه ما ابزارهای لازم را برای آموزش بیمار و همراهانش نداریم. مثلا دفترچه راهنما در مورد بیماری‌ها وجود ندارد. اگر دفترچه باشد، پزشک یک توضیح کلی می‌دهد و سپس دفترچه را در اختیار مریض و همراهانش قرار می‌دهد. وقتی حس اطمینان برای بیمار و همراهانش به‌وجود بیاید، مطمئن باشید اضطراب آنها هم کمتر خواهد شد. در اینجا بهتر است من اشاره‌ای هم به تعرفه برای آموزش بیمار کنم. آموزش خانواده و بیمار یک مداخله رسمی است در حالی‌که در کتاب تعرفه‌ها به آن اشاره نشده است. در واقع تعریفی برای آموزش بیمار و خانواده وجود ندارد. اگر سیستم درمانی، تعرفه‌ای برای این مسئله بگذارد، پزشک برای آموزش دادن در جلسه‌ای نهایتا بیست دقیقه، هزینه دریافت میکند. آگاهی بیمار از بیمار‌ی‌اش سبب اضطراب کمتر او میشود، پزشک نیز از استرس آنها مضطرب نمی‌شود، درمان بهتر و قطع آن کمتر میشود و در نهایت برای سیستم‌های بیمه هم سودآور‌تر میشود.
آیا مسئولیت قانونی پزشک در ایجاد استرس و اضطراب تاثیرگذار است؟
مسلما مسئولیت قانونی با زیاد شدن استرس در پزشک رابطه مستقیمی دارد، چون یکی از عواقب آن شکایت بیمار است. بار قانونی باعث اضطراب در افراد مستعد میشود. مخصوصا اگر بیمار فردی خاص باشد، در این شرایط آبرو و اعتبار پزشک در میان است و ناخودآگاه زمینه‌ساز استرس و اضطراب برای پزشک به‌وجود می‌آید.
چه راهکارهایی را برای مدیریت استرس پزشکان به آنها توصیه می‌کنید؟
برای مدیریت استرس برنامه‌های مشخص و مدرنی وجود دارد، مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
۱( فشار کاریشان را تنظیم کنند تا اضطرابشان زیاد نشود، یکی از عللی که در ابتدا برشمردم فشار کاری بود، پس باید برنامه‌های کاریشان را تنظیم کنند.
۲( تمرین‌های ریلکسیشن و مدتیتیشن انجام دهند.
۳( حتما در مواقعی که کار ندارند، موسیقی گوش کنند و ورزش را هم فراموش نکنند.
۴( بین کار‌هایشان به خود استراحت دهند، همین که بین هر معاینه‌شان یک الی دو دقیقه استراحت داشته باشند، کافی است.
البته تمامی مواردی که ذکر شد به شرطی است که استرس پزشک در زمره اختلالات اضطرابی نباشد.
چگونه می‌توان بین استرس و اضطراب طبیعی و اختلال اضطرابی تمایز قائل شد؟
تفاوت بین اضطراب طبیعی و اضطراب بیمارگونه، وجود اختلال عملکرد است. در واقع وقتی برای فرد اختلال عملکرد ایجاد شد، یعنی آن شخص اختلال اضطرابی دارد. فردی که دچار اختلال اضطرابی است از نظر شغلی، خانوادگی و روابط بین فردی میزان ناآرامی زیادی را تجربه میکند. اگر فردی که در اینجا پزشک مدنظر ما است، این ناآرامی‌ها را به صورت متوالی داشته باشد و با تکنیک‌های مدیریت استرس نتواند اضطرابش را کنترل کند، نیاز به مداخله جدی‌تری دارد و باید به روانپزشک مراجعه کند.
جهت دریافت مقالات مرتبط دکتر لینک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید.
مقالات مرتبط :
آیا سال 97 زمان توسعه کسب و کار پزشکی شما است؟
زمان مناسب برای افزایش نرخ خدمات پزشکی
عواملی که باعث افزایش مشغله کاری پزشکان می شود
چگونه مدیریت مطب خود را به پزشک دیگری واگذار کنیم؟
